Dzisiaj Światowy Dzień Walki z Rakiem. Z tej okazji, już od pięciu lat, z inicjatywy Polskiej Unii Onkologii 4 lutego organizowane są dni otwarte w placówkach onkologicznych, podczas których można skorzystać z porad oraz wielu bezpłatnych badań. Co warto wiedzieć o raku?

Rak nie jest nazwą dla pojedynczej choroby - to grupa nowotworów złośliwych tkanki nabłonkowej. Ogólną ich przyczyną jest uszkodzenie mechanizmów kontrolujących rozrost komórek na poziomie genetycznym i molekularnym oraz kumulacja błędów genetycznych w kolejnych pokoleniach komórek potomnych. W przypadku raków uszkodzenie dotyczy komórek nabłonków tworzących dany narząd, który ulega niekontrolowanemu rozrostowi, wtórnie wciągając w niego tkanki odżywiające patologiczny twór. Rozwój raka może trwać nawet przez okres 20–30 lat, a objętość zmienionych komórek nowotworowych (czyli masa guza) w tym czasie zwiększa się w różnym tempie.

Etapy i rozległość anatomiczną choroby nowotworowej u poszczególnych pacjentów są szczegółowo określane według systemu TNM (z ang. łac. tumor – wielkość guza pierwotnego, nodus – liczba zajętych węzłów chłonnych, metastasis – liczba narządów objętych przerzutami) czyli tzw. (ang.) staging. Określenie etapu rozwoju choroby nowotworowej jest precyzyjną wskazówką rokowniczą oraz stanowi pomoc przy wyborze optymalnej terapii przeciwnowotworowej.

Stany przedrakowe - co to takiego? Podobnie jak inne nowotwory, rak może pojawić się w określonej lokalizacji spontanicznie, lub być poprzedzony wystąpieniem zmiany przedzłośliwej. Zmiana przedzłośliwa względna jest taką zmianą morfologiczną lub jednostką chorobową, na podłożu której – statystycznie częściej niż to wynikałoby z oszacowania prawdopodobieństwa przypadkowego – rozwija się nowotwór złośliwy. Do takich zmian zalicza się np. modzelowaty wrzód trawienny żołądka, wrzodziejące zapalenie jelita grubego i szereg innych. Zmianą przedzłośliwą bezwzględną jest natomiast stan, w którym nowotwór złośliwy rozwija się prawie zawsze, pod warunkiem dostatecznie długiego czasu jej trwania. Przykładem stanu przedrakowego bezwzględnego jest mnoga polipowatość rodzinna jelita grubego lub rogowacenie białe krtani. Stanów przedzłośliwych nie należy jednak utożsamiać z czynnikami ryzyka powstania raka. Wśród głównych czynników ryzyka powstawania raka można wymienić: - palenie tytoniu (może powodować różne rodzaje nowotworów np. nowotwory płuc, przełyku, krtani, ust, pęcherza moczowego, nerki, żołądka, szyjki macicy oraz jelita grubego i odbytu), - mała aktywność fizyczna, nadwaga i otyłość oraz złe nawyki żywieniowe(może powodować między innymi nowotwory przełyku, jelita grubego i odbytu, piersi u kobiet po menopauzie, trzonu macicy oraz nerki), - picie alkoholu (ryzyko wystąpienia nowotworu wzrasta wraz z ilością spożywanego alkoholu. Może powodować nowotwory jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, jelita grubego i odbytu oraz piersi. Warto dodać, że ryzyko rozwoju kilku rodzajów raka znacznie wzrasta jeśli dana osoba jest nałogowym palaczem), - inne choroby (np. przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV) może powodować raka wątroby), - zanieczyszczenie środowiska i promieniowanie. Na czym opiera się leczenie? Metody leczenia raków są podobne jak w innych chorobach nowotworowych i opierają się na leczeniu - chirurgicznym, - radioterapii, - chemioprewencji i chemioterapii (niekiedy uzupełnianej leczeniem hormonalnym), - immunoterapii. W porównaniu z innymi nowotworami złośliwymi, specyfiką leczenia raków jest fakt, że początkowy okres rozwoju choroby można precyzyjnie wyznaczyć (w oparciu o głębokość naciekania w odniesieniu do błony podstawnej nabłonka) oraz to, że przerzuty raka pojawiają się zwykle najpierw w okolicznych węzłach chłonnych, a później szerzą się drogą krwionośną (choć zdarzają się przerzuty odległe już w stosunkowo wczesnych fazach choroby). Wynika z tego konieczność dokładnej diagnostyki układu chłonnego oraz usuwanie węzłów chłonnych wraz z guzem pierwotnym. Dlatego bardzo ważną kwestią pozostaje wciąż niedoceniana profilaktyka. Zaliczają się tu proste czynności - wystarczy nieco zwiększyć swoją aktywność fizyczną (wystarczy zapisać się na basen lub zrezygnować z samochodu na rzecz roweru), unikać stresów, tytoniu i nadmiaru alkoholu. Sprzyja to także utrzymaniu kondycji fizycznej, która w każdej profilaktyce jest nieoceniona. Nie należy natomiast przesadzać z kąpielami słonecznymi oraz wizytami w solarium, które w nadmiarze sprzyjają powstawaniu nowotworów. Warto także przynajmniej raz w roku odwiedzić lekarza rodzinnego w celu uzyskania podstawowych badań, które pozwalają kontrolować stan zdrowia. Bezwzględną przesłanką do wizyt u lekarza jest występowanie chorób nowotworowych (raka w szczególności) w rodzinie, zwłaszcza najbliższej. Warto dowiedzieć się o takowe także jedno lub dwa pokolenia wstecz. W codziennej i najłatwiejszej profilaktyce, mianowicie w zdrowym odżywianiu, należy zadbać o wysoką zawartość przeciwutleniaczy w potrawach. Są one bowiem uznawane przez wielu za naturalne składniki przeciwdziałające rakom i nowotworom. Polecanymi produktami są świeże lub suszone warzywa i owoce, kupowane u zaufanych producentów (najlepiej u ekologicznych wytwórców). Do tego dodać można świeże ryby, przez niektórych traktowane jako czynnik antyrakowy, dzięki któremu na przykład wśród Japończyków występuje niski odsetek chorych na raka płuc, pomimo zamiłowania do tytoniu. Bardziej szczegółowy wykaz produktów "antyrakowych" można znaleźć chociażby na tej stronie. Z naszej strony możemy polecić także zioła, przyprawy i produkty suszone od Andrzeja Wojtkowskiego, które dzięki specjalnej, ekologicznej uprawie i przygotowaniu, zachowują wszystkie swoje właściwości. W tym także te antyrakowe (jak na przykład suszona aronia, owoc dzikiej róży czy estragon).